Miguel is een gepassioneerd natuurbeschermer uit Brazilië die zich volledig heeft toegelegd op het behoud van wilde dieren in tropische bossen. Na zijn afstuderen in Rio de Janeiro verhuisde hij naar een klein stadje diep in het Amazonegebied om te gaan werken bij het Mamirauá Instituut, een sociale organisatie die samen met de lokale gemeenschappen onderzoeks- en natuurbeschermingsprojecten ontwikkelt. Hij heeft ervaring met cameravallen, maar de afgelopen jaren heeft hij onderzoek gedaan naar conflicten tussen mens en dier waarbij jaguars en traditionele gemeenschappen in het Amazonegebied betrokken zijn.
Een lichte regen druppelde over de bladeren van het dichte woud, glinsterend terwijl de ochtendzon door de wolken drong. Een troep kapucijnaapjes en doodshoofdaapjes passeerde luidruchtig boven onze hoofden terwijl we in kano's door het ondergelopen bos gleden. Onze groep bewoog zich in absolute stilte, afgezien van de piepjes die onze apparatuur af en toe liet horen en die perfect pasten bij het ritmische bonzen van mijn hart, dat barstte van opwinding. We luisterden aandachtig naar het geluid dat door onze radioantenne werd opgevangen en dat aangaf welke kant we op moesten en hoe ver we van ons doel verwijderd waren. Naarmate we dichter bij een enorme vijgenboom kwamen, werd het radiosignaal sterker. Hoewel niemand een woord sprak, was het gevoel unaniem - het moet hier zijn. We baanden ons een weg rond de boom met onze hoofden schuin omhoog, ogen die elke tak en elk blad afspeurden. Een zwarte, logge figuur werd gezien op ongeveer 20 meter hoogte, liggend op een grote tak. Zijn enorme poten hingen lui aan elke kant. Amberkleurige ogen observeerden ons aandachtig, contrasterend met de zwarte vacht als een nachtelijk vuur. We stonden oog in oog met een zwarte jaguar(Panthera onca).
Een mannelijke zwarte jaguar wordt door het onderzoeksteam van het Mamirauá Instituut gevolgd in het regenwoud van de Amazone. Foto: Miguel Monteiro
De donkere vacht van de jaguar is het resultaat van een genetische mutatie, melanisme genaamd, die overmatige hoeveelheden melanine produceert, een pigment dat de vacht zwart maakt. Ondanks de andere kleur zijn zwarte jaguars dezelfde soort als gewone gevlekte jaguars, maar worden ze soms "panters" genoemd, een gebruikelijke naam voor andere melanistische wilde katten zoals luipaarden. Dit individu werd gevolgd in het kader van een onderzoeksproject van de onderzoeksgroep Ecology and Conservation of Felids in Amazonia van het Mamirauá Instituut. In het begin van elk jaar, rond de maanden januari tot maart, gaat onze groep het veld in om te proberen wilde jaguars te vangen en aan een halsband te binden. In deze tijd van het jaar stijgt het waterpeil in het Mamirauá Reservaat, en aangezien het hele reservaat onder water komt te staan, neemt de hoeveelheid beschikbaar land gestaag af. De jaguars bewegen zich langs deze beperkte stukken land, en dat is precies waar wij onze vallen plaatsen om de kans op het vangen van een individu zo groot mogelijk te maken. Dit jaar kon onze groep slechts één jaguar vangen, een zwart mannetje van 61 kg. Het dier werd door een dierenarts verdoofd en voorzien van een GPS-radiocollar. Tijdens de procedure hebben we de jaguar ook gemeten en bloedmonsters genomen. Zo kunnen we informatie verzamelen over de bewegingen en het gedrag van de jaguar, zijn gezondheidstoestand en zijn genetica.
Momenten nadat de zwarte jaguar in een van de vallen van ons team was gevangen en vlak voordat hij door de dierenarts werd verdoofd. Foto: Miguel MonteiroEenmaal verdoofd werd de jaguar gewogen, gemeten en werden er bloedmonsters genomen. Hij kreeg ook een GPS-radiokraag om. Foto: Marcos Brito
Zodra de jaguar voorzien is van de GPS-radiocollar, kunnen we hem in het wild benaderen om hem te volgen en te observeren. Deze activiteit is echter alleen mogelijk in de maanden mei t/m juli, wanneer het waterpeil in het Mamirauá Reservaat op zijn hoogtepunt is en de jaguars een uniek gedrag vertonen door zich aan te passen aan een semi-arboreale levensstijl in de bomen (lees meer over dit gedrag hier). Om de jaguar te observeren, gaan we naar de laatste GPS-locatie die door de halsband is geregistreerd en volgen we het dier via het radiosignaal. Omdat het hele bos onder water staat, verplaatsen we ons in kano's, waarmee we ook geruisloos door de jungle kunnen varen. Het is geen gemakkelijke taak om een natuurlijk gecamoufleerde jaguar te vinden tussen het dichte gebladerte, maar met goed getrainde ogen en een beetje geduld lukt het meestal wel. Als het dier is gevonden, observeren we zijn gedrag en verzamelen we informatie over de omgeving. In de loop der jaren heeft ons team jaguars het hof kunnen maken, vrouwtjes met jongen en zelfs een jaguar die een aap besprong!
Jaguar-watching toerisme is geïmplementeerd als een alternatieve vorm van inkomen voor lokale gemeenschappen, en tevens een financieringsmogelijkheid voor onze onderzoeksgroep. Foto: Miguel Monteiro
Met de kans om wilde jaguars te observeren, werkte onze onderzoeksgroep samen met een gemeenschapsinitiatief voor toerisme genaamd Uakari Lodge... om eens per jaar een klein aantal toeristen mee te nemen om te proberen de jaguars die wij volgen te spotten. Op deze manier wordt een deel van het geld dat met deze activiteit wordt verdiend, gebruikt voor onze onderzoeksprojecten en gaat een ander deel naar de lokale gemeenschappen. Aangezien de lokale gemeenschappen direct profiteren van het jaguar-kijktoerisme, heeft dit gevolgen voor de relaties tussen mens en jaguar in de regio. Uit een nieuwe studie van onze onderzoeksgroep blijkt dat lokale dorpelingen toleranter staan tegenover de aanwezigheid van jaguars en een positievere houding hebben ten opzichte van de soort dan mensen die niet van het toerisme profiteren.
Onderzoekers, leden van de plaatselijke gemeenschap en toeristen trekken in kano's door het overstroomde bos om jaguars te observeren.
De zoektocht naar de zwarte panter heeft waardevolle wetenschappelijke informatie opgeleverd. De genetische gegevens en schattingen van het verspreidingsgebied van gekraagde jaguars zijn gebruikt in studies over het hele verspreidingsgebied en nationale actieplannen voor het behoud van de soort. Ook nieuwe epidemiologische studies met bloedmonsters van verdoofde jaguars leveren belangrijke resultaten op die als leidraad kunnen dienen voor lokale beheersstrategieën om de gevolgen voor de jaguarpopulatie tot een minimum te beperken. Bovendien hebben toeristische activiteiten rond het kijken naar de jaguar financiering opgeleverd voor verder onderzoek en bijgedragen aan een duurzamere relatie tussen lokale gemeenschappen en jaguars.
